Trong không gian linh thiêng và cổ kính của Tháp Pô Rômê, nơi sừng sững chứng kiến bao thăng trầm lịch sử của vương quốc Chăm Pa, âm thanh réo rắt, da diết của đàn ka nhi (đàn nhị mai rùa) vẫn vang vọng, hòa quyện cùng những bài thánh ca ngợi ca công lao của vị vua Pô Rômê.
Âm nhạc ấy không chỉ là một phần không thể thiếu trong các nghi lễ truyền thống của đồng bào Chăm theo đạo Bàlamôn mà còn là sợi dây vô hình kết nối giữa con người với thế giới tâm linh, là tiếng nói của lòng thành kính và biết ơn.
Và người nghệ sĩ đã dành trọn cuộc đời mình để giữ gìn, trao truyền những âm thanh linh thiêng ấy chính là nghệ nhân Bá Khâm, một người con ưu tú của thôn Hậu Sanh, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận.
Tháp Pô Rômê – Biểu tượng văn hóa và tâm linh của người Chăm
Tháp Pô Rômê, một di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia, được xem là một trong những biểu tượng kiến trúc Chăm Pa có giá trị to lớn, không chỉ về mặt nghệ thuật mà còn về mặt lịch sử và tín ngưỡng. Được xây dựng vào thế kỷ XVII để thờ vị vua Pô Rômê, một nhân vật lịch sử có nhiều đóng góp cho cộng đồng, ngọn tháp cổ kính này đã trở thành một địa điểm linh thiêng, nơi hàng năm đồng bào Chăm theo đạo Bàlamôn tụ tập để thực hiện các nghi lễ truyền thống quan trọng, đặc biệt là Lễ hội Katê.
Lễ hội này, diễn ra vào ngày 1 tháng 7 Chăm lịch, là dịp để tưởng nhớ công ơn của cha (Nam thần), cầu mong sự bình an, thịnh vượng và mùa màng bội thu cho cả cộng đồng. Trong không khí trang nghiêm, đầm ấm và vui tươi của lễ hội, âm nhạc lễ đóng một vai trò không thể thiếu, là ngôn ngữ của tâm hồn, là cầu nối giữa con người và thần linh.
Đàn ka nhi – Âm thanh kết nối giữa cộng đồng và thần linh
Trong không gian linh thiêng của các nghi lễ tại Tháp Pô Rômê, tiếng đàn ka nhi của nghệ nhân Bá Khâm giữ một vị trí đặc biệt quan trọng. Đàn ka nhi, với hình dáng độc đáo và âm thanh réo rắt, được xem là tiếng lòng, là hơi thở của văn hóa Chăm.
Nó không chỉ là một nhạc cụ đơn thuần mà còn là phương tiện để truyền tải những tình cảm, ước nguyện của người dân đến với thế giới tâm linh. Trong Lễ hội Katê, tiếng đàn ka nhi hòa quyện với những bài thánh ca ngợi ca công lao to lớn của ngài Pô Rômê trong việc xây dựng đập Ma Rên, một công trình thủy lợi quan trọng đã mang lại nguồn nước tưới mát cho đồng ruộng thôn Hậu Sanh, giúp người dân có cuộc sống ấm no.
Âm thanh của đàn ka nhi không chỉ tạo nên không khí trang trọng, linh thiêng mà còn thể hiện lòng thành kính, biết ơn sâu sắc của cộng đồng đối với các vị thần linh và những người có công với dân tộc.
Nghệ nhân Bá Khâm – Người nghệ sĩ tận tâm, người thầy mẫu mực
Nghệ nhân Bá Khâm, người con ưu tú của thôn Hậu Sanh, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận, đã dành trọn cuộc đời mình để gắn bó với cây đàn ka nhi và giữ gìn hồn nhạc lễ của Tháp Pô Rômê. Sinh ra và lớn lên trong một gia đình có truyền thống âm nhạc, nghệ nhân Bá Khâm đã sớm được cha ruột là ông Bá Thành Mú truyền dạy nghề chế tác và biểu diễn đàn ka nhi.
Không chỉ vậy, ông còn được cha dạy đọc thông viết thạo chữ Chăm, nghiên cứu sâu về các quy định của ông bà xưa về vai trò của người thầy Kà thành (người giữ vai trò đàn ka nhi và hát ngợi ca công lao các vị thần linh) trong các hoạt động nghi lễ truyền thống.
Với sự cần cù, ham học hỏi và tình yêu sâu sắc đối với di sản văn hóa của dân tộc, nghệ nhân Bá Khâm đã trở thành một người nghệ sĩ tài năng và tận tâm, được cộng đồng người Chăm vô cùng kính trọng.
Hơn nửa thế kỷ gắn bó với tiếng đàn ka nhi cha truyền con nối
Tính đến nay, nghệ nhân Bá Khâm đã có hơn nửa thế kỷ gắn bó với cây đàn ka nhi “cha truyền con nối” của gia đình. Đây không chỉ là một quãng thời gian dài mà còn là minh chứng cho sự đam mê, tâm huyết và trách nhiệm của ông đối với việc bảo tồn và phát huy giá trị của nhạc cụ truyền thống này.
Cây đàn ka nhi của nghệ nhân Bá Khâm, qua bao năm tháng sử dụng, đã trở nên bóng loáng, được trang trí những tua chỉ màu sắc rực rỡ, thể hiện sự trân trọng và tình yêu mà ông dành cho nó. Tiếng đàn của ông không chỉ là âm thanh của một nhạc cụ mà còn là tiếng lòng, là hồn cốt của văn hóa Chăm, vang vọng trong không gian linh thiêng của Tháp Pô Rômê, kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai của một dân tộc giàu truyền thống và bản sắc.
Nghệ nhân Bá Khâm không chỉ được biết đến với tài năng nghệ thuật mà còn được cộng đồng người Chăm kính trọng bởi tâm đức và sự gương mẫu của một người cao niên trong việc thực hiện các nghi lễ truyền thống. Ông luôn là người tiên phong, đi đầu trong các hoạt động văn hóa, tín ngưỡng của làng, góp phần giữ gìn những phong tục tập quán tốt đẹp của dân tộc.
Sự tận tâm và trách nhiệm của ông đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ trẻ, khơi dậy trong họ niềm tự hào về văn hóa truyền thống và ý thức bảo tồn những di sản quý báu của cha ông.
Tiếng đàn ka nhi của nghệ nhân Bá Khâm không chỉ vang vọng trong không gian linh thiêng của Tháp Pô Rômê vào những dịp lễ hội mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của đồng bào Chăm thôn Hậu Sanh nói riêng và cộng đồng người Chăm tại Ninh Thuận nói chung.
Âm nhạc lễ truyền thống giúp kết nối cộng đồng, tưởng nhớ tổ tiên, ngợi ca các vị thần linh và cầu mong những điều tốt đẹp cho cuộc sống. Nghệ nhân Bá Khâm đã dành trọn cuộc đời mình để giữ gìn và lan tỏa những âm thanh linh thiêng này, góp phần bảo tồn một di sản văn hóa vô giá của dân tộc Chăm, làm phong phú thêm bức tranh văn hóa đa dạng và đặc sắc của Việt Nam.
Trong không gian trầm mặc và uy nghiêm của Tháp Pô Rômê, tiếng đàn ka nhi réo rắt của nghệ nhân Bá Khâm vẫn ngân vang, như một lời nhắc nhở về những giá trị văn hóa truyền thống cần được trân trọng và bảo tồn.
Hành trình giữ hồn cho nhạc lễ của ông là một câu chuyện đẹp về sự đam mê, trách nhiệm và tình yêu sâu sắc đối với di sản của dân tộc, góp phần tô điểm thêm những sắc màu văn hóa độc đáo cho quê hương Ninh Thuận và đất nước Việt Nam. Sự cống hiến của ông là một minh chứng cho sức sống mãnh liệt của văn hóa truyền thống trong dòng chảy của thời gian.
